Waarom er in Nederland 2.500 hoogbegaafde kinderen thuis zitten.

Onze nuchtere hollandse (of mijn regio: westlandse) instelling ‘doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg’, is een van de redenen dat we het in Nederland ontzettend slecht doen ten aanzien van de rest van de wereld in onderwijs voor hoogbegaafde kinderen. De inclusiviteit die in ons onderwijssysteem wordt nagestreefd, betekent dat nu al ca. 2.500 van de hoogbegaafde kinderen thuis zit, waar er nog 2.500 bij dreigen te komen. ‘Gelukkig’ passen de meeste hoogbegaafde kinderen zich aan, wat toch vaker voor nadelige gevolgen zorgt dan je denkt.

In Nederland wordt 800 miljoen euro voor speciaal (basis)onderwijs (SBO) uitgetrokken voor 105.000 kinderen die moeilijker leren en 50 miljoen euro voor de 125.000 kinderen die hoogbegaafd zijn. Een deel van de weinige voltijd HB-leerroutes die er bestaan, staat op dit moment op omvallen, simpelweg omdat het geld ook niet juist ‘gelabeld’ is. Dit heeft Loek Zonnenberg, voorheen McKinsey-partner (en vader van een hoogbegaafde dochter), recentelijk onderzocht om hierover met de politiek in gesprek te gaan.

Allereerst: waarom is passend onderwijs voor hoogbegaafde kinderen nodig?

Hoogintelligente kinderen vinden het heerlijk om dingen uit hun hoofd te leren; daar zijn ze goed in, hoogbegaafde kinderen vinden dat vreselijk.

Laat ik eerst weer ingaan op de betekenis van hoogbegaafd, wat tegenwoordig wordt gesplitst met hoogintelligent. Experts zeggen hierover: hoogintelligente kinderen vinden het heerlijk om dingen uit hun hoofd te leren, rijtjes te stampen, daar zijn ze goed in. Hoogbegaafde kinderen vinden dat vreselijk; zij willen doorvragen, alles weten, overal het ‘waarom’ van beantwoord hebben. In regulier onderwijs wordt met name de bottom up-methode gehanteerd; klein beginnen en dat uitbouwen in kleine stapjes (van mm naar km, bijvoorbeeld), terwijl hoogbegaafde kinderen behoefte hebben aan top-down leren: eerst de context begrijpen, het complete plaatje in beeld hebben, dan naar de details. Ook vinden zij ‘oefenen’ vreselijk. Iets wat ze allang kunnen of kennen talloze keren herhalen, is geestdodend. En onderstaand zie je de stappen van leren; hoogbegaafde kinderen willen het liefst alleen de laatste drie bezigen, terwijl in regulier onderwijs voornamelijk de eerste drie worden gevraagd: leren, herhalen, implementeren. Dodelijk saai voor de hoogbegaafde leerling. En dan laat ik het sociale aspect nog buiten beschouwing, maar zeker net zo belangrijk wat ook uit onderzoek blijkt: voor een kind (voor ieder mens) is het van groot belang om ‘peers’ te hebben.

45% van de hoogbegaafde kinderen heeft zorgondersteuning buiten school

Zonneveld heeft onder andere ook onderzoek gedaan naar (de kosten voor) het aantal ‘zorgdossiers’ en thuiszittende kinderen versus (de kosten voor) het aantal beschikbare plaatsen voor passend onderwijs. Conclusie: maatschappelijke kosten liggen vele malen hoger (120-200 miljoen euro per jaar). Gevolgen zijn onder andere: de ca 2.500 ‘thuiszitters’, 45% van de hoogbegaafde kinderen heeft zorgondersteuning buiten school op het gebied van leren of welbevinden (emotioneel of fysiek), 30-40% van de hoogbegaafde leerlingen presteert ver onder, krijgt geen VWO-advies of komt ‘zelfs’ op het VMBO terecht. (In totaal levert ‘ons systeem’ in NL steeds minder excellente leerlingen af en steeds meer zwakke leerlingen.) Aldus het rapport van Zonnenberg.

De conclusies:

-Hoogbegaafde leerlingen hebben een sterke leer- en sociaal-emotionele behoefte aan het eigen onderwijsvorm met andere HB-leerlingen

-Uit onderzoek blijkt dat alleen voltijd HB-onderwijs geschikt is voor een zeer aanzienlijk deel van de hoogbegaafde kinderen

-Er is nu slechts 15% capaciteit voor voltijd HB-onderwijs voor alle hoogbegaafde kinderen in NL; wachtlijsten zijn lang (> 2 jaar) en in sommige regio’s (zoals in Westland) wordt het helemaal niet geboden

-Van alle kinderen op voltijd HB-onderwijs is 90% uit nood overgestapt (waarvan de helft een plus-voorziening had binnen regulier onderwijs), door leer- of welbevindingsproblemen (emotioneel of fysiek): de rol van een omgeving met ‘peers’ was hierin kritiek

-Voor leerprestaties is voltijd HB-onderwijs kritiek (soms zijn leerlingen ‘ongelukkig en passief’ in regulier onderwijs)

-Hetzelfde geldt voor het (emotionele) welzijn van het kind – de ondervraagden zijn simpelweg gelukkiger

Alleen een kind dat in zijn of haar kracht staat, ontspannen en gelukkig is, komt tot volle bloei. De rol van het hebben van ‘peers’, is hierin kritiek.

Gelukkig zijn is het allerbelangrijkste

En uiteindelijk is dat laatste toch het allerbelangrijkste. Ieder mens dat in zijn kracht staat, ontspannen en gelukkig is, komt tot volle bloei. Ik zie het als een rivier die ontspannen zijn weg vindt, met de prachtigste watervallen, maar waar blokkades zitten, stroomt het niet lekker. Dat heeft invloed op alles, dat weten we allemaal. En let goed op, want de meeste hoogbegaafden (en over het algemeen vooral meisjes) passen zich excellent aan: al vanaf de kleuterklas vertonen zij kopieergedrag (zoals weer gaan krassen terwijl ze thuis al mooi tekenen), maar dit kost wel bergen energie. De subtiele signalen zijn klein en niet altijd voor de hand liggend*, de gevolgen zoals emotionele of fysieke problemen zullen vaak niet eens hieraan worden toegedicht (dat had ik ook niet gedaan als ik die ene tip niet had gekregen). Dus ga op ontdekkingsreis om te kijken wat er te winnen valt. Inzicht, (h)erkenning en meer begrip van je kind doen al zoveel.

*Lees over de subtiele signalen ook mijn blog: ‘Hoe herken je hoogbegaafdheid?’

Wij zijn iedere dag dankbaar...

Ik kan uit eigen ervaring spreken hoe Dan, mijn zoon, waarschijnlijk was stukgelopen op zijn vorige school. Genoeg peers, dus emotioneel was hij meer dan op zijn plek, maar qua leren werd hij alleen maar faalangstiger. Op de school waar hij nu zit (voltijd HB-onderwijs) zijn ze met name bezig met dit ‘schooltrauma’ eraf te halen, hem als mens weer in zijn kracht te zetten en hem weer tot bloei te laten komen. Met succes, kan ik inmiddels na bijna 1 jaar zeggen. (We zijn nog iedere dag dankbaar voor de mogelijkheid – waarvoor dank aan de oprichters, die zich hier hard voor hebben gemaakt – en de inzet en het inzicht van de leraren!) Ik ben dan ook voorstander van gelijkheid in kansen: meer en beter passend voor hoogbegaafde kinderen.

Politiek anno 2023: kleine stapjes vooruit

We gaan (mede door het onderzoek) met kleine stapjes vooruit: zo steekt het kabinet in 2023 bijna 10 miljoen meer in onderwijs voor hoogbegaafden, ook wil de minister afspraken maken met lerarenopleidingen ten behoeve van meer kennis over hoogbegaafdheid en met het voortgezet onderwijs voor meer maatwerk: https://www.bnr.nl/nieuws/onderwijs/10498716/kabinet-steekt-in-2023-miljoenen-meer-in-onderwijs-hoogbegaafden en is er de wens om van ‘leerplicht’ ‘leerrecht’ te maken, voor bijvoorbeeld kinderen die niet meer op school tot leren kunnen komen en thuis onderwijs op maat kunnen volgen.

Bron: Kijk voor het volledige onderzoek naar primair onderwijs voor hoogbegaafde kinderen: https://hbscholen.nl/rapport/. Met dank aan Loek Zonnenberg die zich zo inzet voor alle kinderen (en hun ouders) in NL om passend(er) onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen mogelijk te maken.